اگر زخم معده یا اثنی عشر دارید می دانید که می تواند مشکلی ناخوشایند و یا حتی دردناک شود. اما آیا علت آن را می دانید؟ 

در گذشته تصور براین بود که زخم ها توسط غذای پرادویه، فشار روحی یا داشتن یک شخصیت مضطرب ایجاد می شوند. اکنون به این مسئله پی برده اند که اکثر زخم ها احتمالا به علت عفونت با یک باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری به وجود مِی آیند.

هلیکوباکتر پیلوری چیست؟

هلیکوباکترپیلوری یا H.پیلوری یک باکتری حلزونی‌شکل است که قادر به رشد در معده انسان‌ها است. در حالت معمولی، محیط اسیدی معده مانع بقای ویروس‌ها، باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های دیگر می‌شود. با این‌حال، H.پیلوری تنها باکتری‌ای است که در محیط خشن معده رشد می‌کند. هلیکوباکترپیلوری یکی از شایع‌ترین عفونت‌های انسانی است و حدود نیمی از جمعیت جهان حامل این ارگانیسم هستند. عفونت با مصرف غذاها و آب آلوده رخ داده و معمولا کودکان با شنا در استخرهای آلوده به فاضلاب ، رودخانه ها و نوشیدن آب آلوده و خوردن سبزیجات نپخته به این عفونت مبتلا میشوند . عفونت با این باکتری موجب بروز یکسری تغییرات در معده و ابتدای روده کوچک ( دوازدهه ) می شود. آنزیم و سموم آزاد شده از این باکتری به طور مستقیم یا غیر مستقیم موجب آسیب به سلولهای معده و دوازدهه و کاهش سیستم حفاظتی آنها در برابر اسید معده می شوند . نتیجه نهایی این فرآیندها التهاب معده (گاستریت) و التهاب دوازدهه (دئودنیت) است.

سایر عوامل ایجاد زخم‌های گوارشی

استفاده ی مرتب از مُسکن ها:  داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی می توانند سبب تحریک یا التهاب معده و روده ی باریک گردند.استرس، سیگار کشیدن، مصرف الکل و عادات تغذیه ای نامناسب می توانند در ایجاد و یا  تشدید این بیماری نقش داشته باشند.

علایم شایع زخم

زخم ها ممکن است با یا بدون علامت باشند و اغلب علایمی گذرا و غیرمداوم دارند. اگر مبتلا به زخم هستید، ممکن است متوجه بعضی از علایم شایع زیر شده باشید:

- سوزش، پیچش یا درد شبیه گرسنگی که محدود به یک ناحیه کوچک بالای شکم است که اغلب قبل از غذا یا 1 تا 3 ساعت بعد از غذا یا در نیمه شب و یا صبح زود اتفاق می افتد.

- دردی که با خوردن هرچیز یا آروغ بهتر می شود و پس از مدتی مجددا بروز می کند و به قسمت پشت هم می زند. این درد بطور مکرر چند روز یا چند هفته در هر سال به سراغ شما می آید.

- مدفوع قیری رنگ، سیاه یا خون آلود (که نشان دهنده خونریزی از زخم است) که این علایم اغلب همراه با درد یا بدون درد هم دیده می شود.

چگونگی بررسی و معاینه شما

ارزیابی و معاینه شما به وسیله پزشک می تواند نشان دهد که آیا شما زخم دارید یا نه و نیز تعیین کند که آیا عامل آن هلیکوباکترپیلوری است یا نه. پزشک ممکن است سوالاتی از شما کند و احتمالا یک سری آزمایش برای وجود عفونت به این باکتری درخواست کند، البته آزمایش خون فقط نشان دهنده عفونت در زندگی شماست ولی نمی تواند عفونت قبلی را تشخیص دهد و بعد از درمان هم ممکن است سالها مثبت بماند لذا آزمایش خون را نباید معیار وجود عفونت قرار داد و بجای آن از آزمایشات دیگر از جمله تست تنفسی و تست باکتری در مدفوع استفاده کرد، یا در هنگام اندوسکوپی نمونه از بافت معده گرفت و باکتری را در محل آندوسکوپی با تست مخصوص ثابت کرد.

تاریخچه

پزشک شما احتمالا خواهد پرسید: آیا سابقه خانوادگی مثبت از لحاظ زخم دارید (زیرا زخم ها معمولا درافراد یک خانواده بیشتر بروز می کنند). همچنین ممکن است از شما سوال شود: آیا سیگار می کشید یا مسکن مصرف می کنید (چرا که در سیگاری ها زخم بیشتر دیده می شود همچنین پس از خوردن قرص های مسکن، درد ناشی از زخم بروز کرده و خونریزی ایجاد می شود.

بعضی از آزمایش های ویژه

آزمایش های خاصی می توانند وجود زخم را تایید کنند. عکس (اشعه ایکس) ویژه ای که توسط باریم از قسمت های فوقانی دستگاه گوارش تهیه می شود به تعیین محل زخم کمک می کند.

در طی این آزمون شما یک مایع گچی رنگ که محتوی باریم است می نوشید. این مایع کمک می کند تا زخم در تصویر گزفته شده توسط اشعه ایکس دیده شود. معاینه توسط آندوسکوپی با یک لوله طویل که از طریق دهان به طرف معده عبور داده می شود. انجام می گردد و امکان مشاهده نزدیک زخم را به پزشک می دهد.

چه کسی باید درمان شود؟

1- هرکسی که دردهای ناشی از زخم معده و اثنی عشر دارد باید باکتری تایید شده در آزمایشاتش ریشه کن شود.

2- چنانچه در یک خانواده سرطان معده بروز کند توصیه می شود که اقوام درجه یک آنها هم چنانچه عفونت داشته باشند، مورد درمان قرار گیرند.

3- چون میزان شیوع عفونت در جامعه ایرانی بالای 70 تا 80 درصد است ولی از این میان فقط عده بسیار کمی دچار زخم می شوند، لزومی به درمان کلیه افراد حامل عفونت و مبتلا به درد سوهاضمه ای که معده آنها کاملا سالم هستند، وجود ندارد.

نحوه درمان

بعد ا ز این که تحت معاینه و بررسی قرار گرفتید پزشک می تواند درمان را شروع کند. اگر آزمایش ها نشان دهند که باکتری هلیکوباکترپیلوری در دستگاه گوارش شما وجود دارد، درمان های دارویی برای از بین بردن این باکتری تجویز می شود و در نتیجه زخم نیز ترمیم می یابد.

برای از بین بردن این باکتری احتمالا پزشک شما چند آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد. اغلب درمان های دارویی معمول زخم نیز تجویز می شوند. بیشتر اوقات کشتن این باکتری مانع از برگشت زخم خواهد شد. موفقیت به درمان بستگی به خوردن چند دارو برای مدت حداقل 10 روز تا 2 هفته دارد. ممکن است در اثر خوردن دارو شما ناراحتی هایی از جمله بی اشتهایی، تهوع، ضعف، اسهال و تغییر رنگ ادرار و مدفوع به شما دست دهد.

چنانچه ناراحتی های شما در اثر دارو قابل تحمل می باشد نباید خوردن دارو را قطع کنید ولی اگر شدید است فوری به پزشک خود مراجعه کنید. احتمالا با قطع یکی از داروهای آنتی بیوتیک ناراحتی شما رفع میشود. با خوردن دارو دردهای شما از بین رفته و زخم شما ترمیم می شود. اگر دچار خون ریزی شده اید باید چهار هفته بعد از قطع دارو مجددا با آزمایشات خاصی ریشه کنی باکتری ثابت شود در غیر این صورت لازم نیست مجددا آزمایشات خاص انجام گیرد.

مواردی که باید پزشک را مطلع کنید

با درمان مناسب، اکثر زخم ها بدون مشکل ترمیم می شوند اما اگر متوجه هریک از موارد ذیل شدید به پزشک خود اطلاع دهید.

- استفراغ مکرر یا استفراغ خونی

- مدفوع قیری رنگ، تیره یا خونی

- درد ناگهانی و شدید

- کاهش مداوم وزن

- تداوم درد بعد از خوردن داروهایتان

زخم ها کجا تشکیل می شوند

(جراحت یا ضایعه شبیه دهانه آتشفشان) می تواند در دو منطقه اصلی دستگاه گوارش تشکیل شود: در اثنی عشر جایی که معده به روده کوچک متصل می شود و دیگری در خود معده. این دو ناحیه محتوای اسید و آنزیم های قوی هستند که به هضم غذایی که می خورید کمک می کنند. برای محافظت بافت دستگاه گوارش در برابر این مواد، معده و اثنی عشر توسط لایه مخاطی محافظت کننده ای پوشیده اند.

اسید ممکن است از لایه مخاط تضعیف شده عبور کند و بافت ملتهب زیرین را بسوزاند. این عوامل ممکن است منجر به شکل گیری زخم در آستر معده یا اثنی عشر شوند.

کمک به موفقیت درمان

داروهایتان را دقیقا همان گونه که پزشک به شما آموزش می دهد مصرف کنید. مصرف داروها ممکن است باعث شود که شما برای مدت زمان کوتاهی احساس کنید که حالتان بدتر شده اما باید بدانید که این بهترین راه برای کشتن تمام باکتری های هلیکوباکترپیلوری و ممانعت از برگشت زخم است. پرهیز از کشیدن سیگار و عدم مصرف مسکن هایی مانند آسپرین و داروهای مشابه می تواند به بهبود زخم و جلوگیری از برگشت آن کمک کند.